از کوچه پس کوچه‌های مشهد تا مسجد گوهر شاد

داستان مسجد گوهر شاد و ساخت آن به گوهرشاد بیگم دختر امیر غیاث‌الدین ترخان، از امرای جغتایی و همسر شاهرخ تیموری در سال 821 هجری قمری برمی‌گردد. او دستور داد در حرم مطهر رضوی مسجدی بنا کنند که از آن روزگار این مسجد به نام او شناخته می‌شود. این مسجد، در  1314 هجری شمسی شاهد اتفاقات تاریخی، از جمله اعتراض مردم به کشف حجاب بوده‌است.

گذری در نگین مشهد، مسجد گوهر شاد

هر گاه به مشهد مقدس و حرم مطهر امام رضا (ع) مشرف شدید، حتما سری به مسجد گوهر شاد، این نگین زیبای مشهد بزنید. در صحن آن قدم بزنید و کاشی‌کاری‌های چشم‌نواز ایوان مقصوره را ببیند. در شبستان‌ها و رواق‌های آن نمازی بخوانید و محراب زیبای مرمر آن را از نزدیک ببینید. لذت دیدن این شاهکار زیبای معماری را به هیچ عنوان از دست ندهید.

معماری سنتی مسجد گوهرشاد، شاهکار هنری ایران

طراحی و ساخت مسجد گوهر شاد، توسط معمار معروف ایرانی قوام‌الدین‌شیرازی به سبک معماری دوران تیموری، در طول 12 سال انجام شده‌است. مسجد، معماری ظریف، ماهرانه و چشم‌نوازی دارد که در نوع خود از زیباترین مساجد ایران است و شاهکار معماری دوران تیموری به حساب می‌آید. شیوه ساخت این مسجد به سبک چهار ایوانی است و شبستان‌ها، گنبد و مناره‌ها و 4 ایوان را شامل می‌شود.

این مسجد در بخش جنوبی حرم مطهر رضوی قرار دارد و به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظ متصل می‌شود. صحنی با مساحت ۲۸۰۰ متر مربع دارد. همچنین زیربنای آن ۹۴۰۰ متر مربع است. مسجد به طور کلی، ۴ ایوان بزرگ و ۷ شبستان دارد. گنبدخانه‌ای که در پشت ایوان مقصوره قرار دارد به همراه شبستان‌های یک طبقه، بخش‌های مختلف مسجد را به هم متصل می‌کند.

ایوان جنوبی معروف به ایوان مقصوره و ایوان شمالی معروف به ایوان دارالسیاده است. همچنین ایوان شرقی (ایوان اعتکاف ) و ایوان غربی (ایوان شیخ‌بهاءالدین) نامیده می‌شود. از بین این 4 ایوان، ایوان مقصوره مهم‌ترین ایوان مسجد است که با حدود ۵۰۰ مترمربع مساحت، ۳۷ متر طول و ۵/۲۵ متر ارتفاع یکی از مهم‌ترین ایوان‌ها در مساجد ایرانی است.

محراب مسجد گوهر شاد که از سنگ یک‌پارچه مرمر ساخته شده‌است در این ایوان قرار دارد و شامل کتیبه‌ای زیبا است که در میان مقرنس‌کاری‌های آن وجود دارد. همچنین گنبد مسجد بالای این ایوان قرار دارد. از دیگر اجزای ایوان، منبر “صاحب الزمان” است که از چوب گردو و گلابی ساخته شده‌است که منبت‌کاری زیبایی در آن به کار رفته‌است.

این منبر به‌دست استاد محمد نجار‌خراسانی هنرمندی ناشناس در زمان فتحعلی‌شاه قاجار در سال 1243 هجری قمری ساخته شده‌است. نکته جالب در این منبر آن است که برای ساختش، از میخ و آهن استفاده نشده‌است. تعمیر و مرمت این مسجد به دست حیدر نیکنام‌گلپایگانی در سال 1325 هجری شمسی انجام شده‌است. ارتفاع منبر از زمین ۷٫۵ متر است و ۱۴ پله دارد.

گنبد فیروزه‌ای مسجد گوهر شاد، زیباترین گنبد بین مساجد ایران

گنبد مسجد گوهر شاد، 41 متر ارتفاع دارد و با آجرهای لعاب‌دار زیبا و یک کتیبه کوفی تزئین شده‌است. این گنبد به همراه 2 مناره با بلندای 43 متر، مجموعه‌ای زیبا از گنبد و مناره تشکیل داده‌اند و از زیباترین گنبدها و مناره‌های مساجد ایران هستند. اما باید عنوان کرد، که گنبد اصلی به دلایلی در سال 1341 هجری شمسی برچیده‌شد و گنبد کنونی با همان مشخصات ساخته‌شد و تزئین شد.

کاشی‌کاری‌های زیبا

قسمت‌های زیادی از مسجد با استفاده از کاشی‌‌های معرق نفیس زینت داده‌شده‌است. همچنین، در تمام دیوارها و غرفه‌‌های آن، اسماء خداوند، آیات قرآن و احادیثی که بعضا مربوط به مسجد است وجود دارد. بالای ایوان مقصوره کتیبه ممتاز و تاریخی بایسنقر (فرزند گوهرشاد) که خود از بهترین ثلث‌نویسان عهد تیموری بوده‌است، با زیباترین خطوط ثلث خودنمایی می‌کند. تاریخ بنای مسجد روی کاشی معرق در این کتیبه دیده می‌شود.

جالب است بدانید اسم گوهرشاد در دو قسمت، روی کاشی‌های معرق نوشته شده‌است. اولی در قسمت بالای در نقره‌ای که به دارالسیاده راه دارد و دومی بر کتیبه ایوان مقصوره که آن هم  با خط زیبای شاهزاده بایسنقر نوشته شده‌است.

مسجد گوهرشاد، تاریخ زنده‌ی مشهد

در مسجد گوهر شاد، اتفاقات تاریخی زیادی روی‌داده‌است. جالب است بدانید که در گذشته این مسجد محل تجمع سیاسی_فرهنگی مردم علیه حکومت بوده‌است، که به همین دلیل بعد از آن محبوبیت زیادی پیدا کرده‌است. واقعه مسجد گوهر شاد و سرکوب مردم معترض به موضوع کشف حجاب، به دستور رضاشاه و در سال 1314 در رخ داده‌است.  این مسجد در طول زمان بارها بر اثر عوامل طیبعی و انسانی صدمات زیادی دیده است. به طور مثال در سال 1084 در طول یک زمین‌لرزه، ایوان مقصوره دچار صدماتی شد که بعدا مورد بازسازی قرار گرفت.

پس از گلوله باران روس‌‌ها در سال 1330 هجری قمری، گنبد مسجد و ایوان‌های مقصوره ( شرقی و غربی) آسیب دید که در سال 1339 هجری قمری، توسط معماران ایرانی زیر نظر مهندس‌عباس آفرنده مورد بازسازی قرار گرفت. در این بازسازی که تا سال 1341 به طول انجامید، سنگ‌های داخل ایوان مقصوره تعویض شد و کف ایوان با سنگ‌های مرمر پوشیده شد. در این بازسازی‌ها سعی شد همان ویژگی‌ها و مشخصات اصلی حفظ شود. سرانجام در سال ۱۳۴۵ هجری‌شمسی، دور گنبد به وسیله کاشی‌های معرق کتیبه‌ای مزین گردید.

توصیه‌های فانزی برای رفتن به این مسجد

فانزی پیشنهاد می‌کند اگر در تاریخ‌های اعیاد اسلامی در حرم مطهر رضوی بودید، در برنامه‌های مسجد گوهر شاد و ایوان مقصوره حضور پیدا کنید و از حلقه‌های معرفت و جشن‌هایی که برگزار می‌شود استفاده کنید. در صورت امکان دوربین به همراه داشته‌باشید یا حتی با گوشی همراه خود از این بنای زیبا عکس‌هایی را ثبت کنید.

چطور به مسجد گوهر شاد برویم؟

مسجد گوهر شاد در بخش جنوبی حرم‌مطهر‌رضوی قرار دارد که به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظ متصل است. بنابراین برای رفتن به آن باید وارد حرم‌مطهر امام‌رضا شوید.

بهترین فصل برای سفر به مسجد گوهرشاد مشهد

آب و هوای شهر مشهد در هر موقع از سال تقریبا خوب است و می‌توان به این شهر سفر کرد. اما قبل از سفر در فصل زمستان هواشناسی را دنبال کنید تا برف شدید سفرتان را دچار مشکل نکند. سفر به این شهر چنان خوش و خاطره‌انگیز است که در هر فصل سال می‌توان از سفر به آن لذت برد. در هر زمان از روز که بخواهید می‌توانید به مسجد گوهر شاد بروید و زمانی را برای عبادت، همچنین مشاهده زیبایی‌های این مسجد سپری کنید.

مدت زمان پیشنهادی فانزی برای سفر به مسجد گوهر شاد مشهد

فانزی به شما پیشنهاد می‌دهد که در زمان سفر به مشهد مقدس و حرم امام رضا (ع) حداقل 1 بار به این مسجد زیبا بروید و در نماز جماعت آن شرکت کنید. پیشنهاد می‌کنیم حداقل 1 تا 2 ساعت را برای دیدن معماری زیبای مسجد گوهر شاد وقت بگذارید و از هنر کاشی‌کاری، معرق‌کاری، منبت‌کاری و دیگر آثار زیبای آن مانند محراب و منبر آن لذت ببرید.