گنبد هارونیه تنها اثر باقی مانده از شهر توس قدیم می‌باشد، در 15 دی 1310 با شماره ثبت 173 به عنوان اثر ملی ایران به ثبت رسیده است. این مکان تاریخی در نزدیکی آرامگاه فردوسی می‌باشد.

تاریخچه:

بقعه هارون بر روی بناهای کهن شهر تابران ساخته شده است. بنا سنگ سیاهی به عنوان یادبود امام محمد غزالی از دانشمندان و عرفای قرن پنجم و ششم، وجود دارد.

قدمت گنبد هارون را قرن هشتم تخمین زده‌اند. در صورتی که برخی از مردم این بنا را محل تدریس امام محمد غزالی می‌دانند، که قبل از حمله مغول ساخته شده است. همچنین بعضی دیگر آن را زندان هارون می‌دانند.

این بنا به اسم «زندان هارون» معروف بود برای همین آن را به نام «هارونیه» خواندند. در صورتی که هیچ مستندات تاریخی که رابطه‎ای میان بقعه هارونیه و هارون‌الرشید خلیفه عباسی را گواهی کند، وجود ندارد.

مردم به دلیل تشابه اسمی این بنا را به هارون‌الرشید نسبت می‌دهند درصورتی که هارون‌الرشید در سفر خود به ترکستان در راه بیمار شد و در سناباد توس درگذشت، فرصتی برای ساخت این بنا را نداشت.

معماری بقعه هارونیه:

بقعه هارونیه، بنایی مکعب شکل و آجری که در دشت توس واقع است. این بنا از نظر عظمت و زیبایی و قطر پایه‌ها قدرت ایستایی در کف و گنبد دارای معماری خاص می‌باشد.

از طرفی به دلیل شکل معماری این بنا را به قرن هشتم نسبت می‌دهند ولی از طرف دیگر به دلیل تشابه سبک معماری این بنا با معماری رازی، آن را به قرن ششم هجری نسبت می‌دهند. در سال 1354 در طی حفاری باستان‌شناسان قدمت این بنا را به قبل از قرن ششم نسبت داده‌اند.

ساختمان هارون کاملا آجری است و تزیین کاشی‌کاری ندارد، به صورت چهار ضلعی است که ابعاد آن در اضلاع مختلف است. دارای یک ورودی سمت جنوب با سردر فوق العاده بلند و گنبدخانه‌ای که در سطح بزرگی پوشیده است.

چهار پلکان مارپیچ در گوشه‌ها و سه اتاق فرعی در ضلع شمالی می‌باشد. درون گنبد ساده است، مقرنس کاری‌هایی مربوط به دوران تیموری در رواق وسطی پشت ضلع شمالی گنبدخانه دیده می‌شود.

مرمت و بازسازی این بنا بر روی مقرنس های داخل بقعه، پوشش طاق ایوان، نصب در ورودی، … از سال 1347 آغاز شده است.

بیشتر بخوانید: آداب و رسوم، لباس های محلی، رقص و … مردم خراسان رضوی