در کتاب تاریخ نیشابور نوشته شده است که نیشابور را انوش بن شیث بن آدم؛ شخصیتی اساطیری یکی از نوادگان حضرت آدم ساخته است. در افسانه ها و اسطوره های ایران باستان بنای این شهر را به عهد طهمورث نسبت داده اند که حدوداً هزاره ی چهارم قبل از میلاد مسیح است.

در اسناد قدیمی که به دست آمده است که در واقع در کتاب اوستا شهر نیشابور را با نام «رئونت» به معنای جلال و شکوه خوانده شده است. بسیاری از متون و نوشته های دوران پهلوی و مانوی این شهر را «ابرشهر» گویند.

مورخان بر این عقیده اند که نام این شهر برگرفته از موسس آن است. نیشابور در دوره ساسانیان به دستور شاپور اول تأسیس شد؛ البته بعضی از تاریخ نگاران و باستان شناسان آن را به دوران قبل از شاپور اول نسبت می دهند. در ابتدا این شهر به عنوان پایگاهی برای نبردهای جبهه های شرقی بنا می شود. نام «ابرشهر» را برای نیشابور می دانند که این اسم را برای دوران قبل از اسلام می دانند و سکه های پیدا شده این موضوع را ثابت می کند.