آشنایی با گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه زنجان، یکی از آثار تاریخی سلطانیه می‌باشد. این اثر، یکی از شاهکارهای معماری است که در دوران حکومت ایلخانان ساخته شده است. شاید با خودتان فکر کنید که چرا گنبد سلطانیه ساخته شد ؟ برای اینکه به جواب این سوال و سایر سوالاتتان برسید، با من در فانزی همراه باشید.

ماجرای ساخت گنبد سلطانیه به دوران سلطنت اولجایتو یا سلطان محمد خدابنده، پادشاه مغول ایلخانی برمی‌گردد. سلطانیه در آن دوران پایتخت این حکومت بوده است. اما هم‌اکنون جمعیت شهر سلطانیه تنها 30 هزار نفر است و متاسفانه خبری از آن شکوه و جلال دیده نمی‌شود. پیشنهاد می‌دهیم که حتما به دیدن این بنای باشکوه بروید. حتی ممکن است با دیدن آن، یک شعر در مورد گنبد سلطانیه بسرایید!

تاریخچه

این بنای باشکوه در زمان سلطنت پادشاه مغول و در سال‌های 704_712 هجری قمری بنا شده‌است. تولیت این بنا، خواجه رشیدالدین فضل‌الله  بوده‌است. بسیاری از شرق‌شناسان اهمیت فوق‌العاده‌ای برای این بنا قائل بوده‌اند. در دوران حکومت ایلخانان، بناهایی معروف به ابواب البر ساخته می‌شدند.

برخی از این بناها به دستور غازان خان و خواجـه رشـیدالدین فضل‌الله در زنجان ساخته شده‌اند. در واقع برخی از آن‌ها آرامگاه بانی بوده‌اند. البته در این بناها، انواع فعالیت‌های مذهبی، علـمی، فرهنـگی، هنـری و اجتمـاعی نیز انجـام می‌شده‌است. با دیدن عکسهای قدیمی سلطانیه می‌توان به قدمت زیاد این اثر پی برد.

نمای داخلی گنبد سلطانیه زنجان

گنبد از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌است. به غیر از گنبد، می‌توان آثار یک مسجد را نیز مشاهده کرد. محراب این مسجد با حاشیه‌های گچبری تزئین شده‌است. داخل بنا با كاشی‌های طلایی‌رنگ زیبا مزین شده‌است. بنا دارای طبقات همکف، اول، دوم و سوم می‌باشد. هنر کاشی‌کاری که در این آرامگاه دیده می‌شود، در سطح پیشرفته و پیچیده‌ای است. حتی این گنبد یک ساعت آفتابی محسوب می‌شود.

در واقع نوری که از سوراخ گنبد به درون می‌تابد، زمان ظهر را نشان می‌دهد. همچنین انواری که از پنجره‌های بزرگ و پنجره‌های کوچک می‌تابند، نشان‌دهنده ساعت و دقیقه هستند. داخل ساختمان دارای قطری به اندازه 25 متر می‌باشد. بنا به شکل 8 ضلعی است و به خاطر معماری خاص ساختمان، هشت طاق مرتفع در آن دیده می‌شود.

همانطور که از ارتفاع پایین به سمت بالا نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که بنا از 8 ضلعی تبدیل به دایره می‌شود. در واقع پلان گنبد سلطانیه به صورت بسیار ویژه‌ای طراحی شده‌است. گنبدخانه با ابعاد 48.5 متر ارتفاع (52 متر از سطح زمین) و 24.4 متر دهانه، به عنوان بزرگ‌ترین گنبد تاریخی کشور شناخته می‌شود. همچنین این گنبد را بزرگ‌ترین گنبد آجری در دنیا می‌شناسند.

گنبد با استفاده از گچ‌بری، مقرنس، كاشی‌كاری و تزئینات آجری مزین شده‌است. دیوارهای بنا با طرح‌هایی به خط بنایی تزئین شده‌است. کلمات الله، محمد، علی و تلفیقی از این واژه‌ها در این تزوینات دیده می‌شود. گنبد بزرگ سلطانیه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌است که در ادامه توضیح داده می‌شود.

بخش‌های بزرگترین گنبد آجری

تربت خانه گنبد سلطانیه

تربت‌خانه در قسمت جنوبی گنبد قرار دارد. در زمان اولجایتو، خاک نجف و کربلا را به سلطانیه انتقال دادند و از آن برای ساخت قسمتی از بنا استفاده کردند. تربت امام حسین (ع) در دیوارهای محراب و برای نوشتن سوره ملک استفاده شده‌است. به همین علت این قسمت به تربت‌خانه معروف شده‌است. همچنین می‌توان نقوش زیبای هشت ضلعی تربت‌خانه و ازاره‌های آن را مشاهده کرد. در واقع هنر کاشی‌پزی در آن دوران بسیار پیشرفته و کم‌نظیر بوده است.

سردابه گنبد سلطانیه

یکی دیگر از قسمت‌های این بنا، سردابه است. سردابه زیر تربت‌خانه قرار دارد و طبق ادعای برخی، قبل از ساخت بنا در این مکان قرار داشته‌است. این سردابه مدفن پادشاهان و افراد مهم حکومتی بوده‌است. برای وارد شدن به سردابه باید سر را خم کرد.

زیرا ورودی دارای ارتفاع کمی می‌باشد. این خمش سر به معنی احترم به مردگان نیز می‌باشد. کاوش‌های محققین نشان می‌دهد که قبری در سردابه وجود ندارد. اما مورخان بر این باور هستند که سلطان محمد خدابنده در همین محل به خاک سپرده شده‌است.

گنبد خانه

یکی از بخش‌های مهم این بنا، گنبدخانه می‌باشد. این گنبد دارای ابعاد 50 و 25.5 متری می‌باشد. این گنبد از 2 پوسته تشکیل شده‌است و از این لحاظ بسیار خاص می‌باشد. زیرا اولین گنبدی است دارای 2 پوسته می‌باشد. فضای بین این دو قسمت 60 سانتیمتر است.

این 2 پوسته بودن گنبد، بنا را در مقابله با زلزله ایمن می‌کند. داخل این گنبدخانه 8 جرز وجود دارد که سطح مقطع هر کدام 50 مترمربع می‌باشد. هر یک از این جرزها می‌توانند 200 تن بار را تحمل کنند. با دیدن تصویر مقطع گنبد سلطانیه در اینترنت، می‌توانید پی به ارزش معماری بنا ببرید.

مرمت گنبد

در سال‌های 1353 و 1354، گنبد، ستون‌ها و دیوارها با استفاده از تزریق بتون مرمت شده‌اند. همچنین بنا در سال 1348 مورد بازسازی قرار گرفت و در 9 دوره این عملیات انجام شد. این مرمت 30 سال به طول انجامید و داربست‌های این عملیات در نهایت برداشته شد. به نظر می‌رسد برای نگه‌داری از این بنا سعی و کوشش زیادی صورت نگرفته‌است و این بنا در حال تخریب می‌باشد. البته این تخریب مربوط به برخی از قسمت‌ها و آجرهای آن است.

کتیبه‌های بی‌نظیر گنبد

کتیبه‌هایی که در این بنا وجود دارد، بسیار دیدنی و منحصربه‌فرد هستند. آیاتی از قرآن کریم روی دیوارها در سرتاسر بنا دیده می‌شود. می‌توان سوره فتح را روی دیوارهای طبقه همکف مشاهده کرد. همچنین در بخش شرقی بنا می‌توان آیه‌الکرسی را دید که روی دیوارها نوشته شده‌است.

همچنین سوره توحید، بخش‌هایی از سوره‌های مبارکه انبیا، مومنون و ملک نیز روی دیوارها وجود دارد. کتیبه‌هایی که با نام‌های علی (ع)، محمد (ص)، سبحان الله، محمد رسول الله، سلطان ظل الله و … مزین شده‌اند، در جای جای بنا دیده می‌شوند.

سوغات گنبد سلطانیه زنجان

خوب است بدانید که سوغات شهر سلطانیه چه چیزهایی است. بدین منظور می‌توانید به بازارچه‌ای که برای خرید و فروش صنایع دستی در نزدیکی این اثر تاریخی احداث شده‌است، مراجعه کنید. می‌توان انواع محصولات معروف این استان مانند چاقوی زنجانی را تهیه کرد.

همچنین موارد دیگری چرم، جاجیم، میناکاری، ملیله، ظرف‌های مسی و حکاکی روی مس، چاروق و … را در 25 غرفه مختلف این بازارچه مشاهده کرد. پس فراموش نکنید که در بازدید از این بنا به فکر سوغات هم باشید و یادگاری‌هایی از این شهر و استان همراه خود ببرید.

بهترین زمان برای رفتن

با توجه به اینکه سلطانیه در بخش شمالی کشور قرار دارد و دارای آب و هوایی سرد است، بهتر است که در فصل‌های بهار و تابستان به این مکان سفر کنید. در فصول اولیه سال می‌توان از ساعت 8 الی 20 و در دو فصل بعدی از ساعت 8 الی 18:30 به بازدید این بنا رفت. شماره تلفن گنبد سلطانیه زنجان، 02435823105 و 02435823277 می‌باشد.

متشکریم که با فانزی همراه بودید. امیدواریم که اطلاعات مفیدی در مورد گنبد زنجان به دست آورده باشید. اگر به این مکان تاریخی رفتید، سعی کنید نقاشی گنبد سلطانیه را بکشید و تجربه‌ای جذاب داشته باشید. اگر خاطره‌ای از رفتن به این مکان تماشایی دارید، با ما و سایر خوانندگان عزیز به اشتراک بگذارید.