آرامگاه بی بی شهربانو

آرامگاه بی بی شهربانو در شمال شرقی شهر ری قرار دارد. کتیبه‌های تاریخی می‌گویند که این آرامگاه متعلق به همسر امام حسین (ع) است. بی بی شهربانو، در واقع مادر امام چهارم شیعیان یعنی امام سجاد (ع) است. برخی معتقدند او دختر یزدگرد سوم بود. از این رو در ایران حضور داشت و در ایران نیز به خاک سپرده شد.

بر اساس آنچه در کتب تاریخی کشور ایران درباره حکومت ساسانی و حمله اعراب قید شده‌ است، سخت می‌توان صحت این موضوع را تایید کرد. چرا که هیچ یک از باستان شناسان و هیچ یک از داستان‌های تاریخی مربوط به آن دوره، به ارتباطی میان یزدگرد و امام حسین (ع) اشاره نکرده‌اند.

اما هرچه که باشد، آرامگاه بی بی شهربانو در شهر ری با این باور که وی همسر امام سوم شیعیان بوده‌ است، مورد زیارت قرار می‌گیرد. پس سند بی بی شهربانو به دوره امام حسین (ع) بازمی‌گردد. اما وجه‌های مختلف این منسوبیت را در ادامه مورد بررسی قرار خواهیم داد. با فانزی همراه باشید.

تاریخچه آرامگاه بی بی شهربانو

روایت بی بی شهربانو از زبان مردم مختلف و به صورت‌های گوناگونی شرح داده‌ می‌شود. از این رو، دسته‌ای از افراد هستند که به این مکان با دیدی مذهبی نمی‌نگرند. آن‌ها به دلیل واقع شدن مقبره بی بی شهربانو بر فراز کوه‌های ری و کنار چشمه‌ای زیبا، به آن‌جا مراجعه می‌کنند. برخی دیگر که علاقه‌مند به معماری و باستان‌شناسی هستند، به جهت معماری سنگی خارق‌العاده این مکان، در آن حضور می‌یابند.

عده‌ای دیگر هستند که به حقوق زنان و موهبت‌هایی که خدا در باطن آن‌ها قرار داده‌ است، اهمیت می‌دهند. به همین جهت در این مکان که آرامگاه یک بانوی ماندگار تاریخ است، حضور می‌یابند. همچنین در دوره‌هایی خاص، این مکان یک زیارتگاه اختصاصی برای بانوان بوده ‌است. برخی دیگر، از آن جهت که واژه بانو و شهربانو را در تاریخ برای الهه آناهید شنیده ‌بودند به این مکان مراجعه می‌کنند.

زیرا بر این باورند که داستان زندگی بی بی شهربانو به داستان زندگی بانوی پارس که زیارتگاه زرتشتی‌اش در یزد استوار است، تشابه دارد. آن‌ها می‌پندارند که آرامگاه بی بی شهربانو تهران یکی از مجموعه نیایشگاه‌های آناهید است. آناهید در تاریخ به الهه آب‌ها و باروری منسوب است و نیایشگاه او از پرستشگاه‌های زرتشتیان محسوب می‌شود.

معماری بنای آرامگاه

آرامگاه بی بی شهربانو همسر امام حسین (ع)، در واقع فارغ از نگاه مذهبی یا آیین زرتشتی مذکور، مجموعه‌ای از آثار تاریخ معماری را در خود جای داده‌ است. محوطه آرامگاه، مستطیل شکل و شمالی جنوبی است. طول آن 33 متر و عرض آن نیز 22 متر محاسبه شده ‌است. دیوارهای سنگی محصور کننده این آرامگاه متعلق به دوره آل بویه و سلجوقی است. بنای آرامگاه از سمت شمال به کوه‌ها منتهی می‌شود.

در قسمت جنوبی آن نیز چند بنای سنگی که گنبدهایی از سنگ و آجر دارند به چشم می‌خورد. اما محتوای اصلی در طول زمان و بازسازی‌های گوناگون به شکل کنونی خود در آمده ‌است. این بنا با دیوار کشی‌ به صحن و قسمت‌های مختلف تقسیم شده‌ است. بنای اصلی این آرامگاه از سنگ و گچ ساخته شده ‌است. از مواد و نمای آن مشخص است که بنای اصلی را در دوره ساسانی ساخته‌اند.

البته قسمت‌هایی در دوره آل بویه به آن اضافه شده ‌است. باستان‌شناسان معتقدند که این بنا در سده چهارم یعنی دوره آل بویه، به عنوان زیارتگاه مورد استفاده قرار می‌گرفته‌ است. ورودی اصلی حرم نیز از نظر معماری متعلق به دوره صفویه شناسایی شده‌ است. گنبد کاشی‌کاری آن نیز مربوط به دوره قاجار است.

دهلیزی جلوی درب اصلی قرار دارد که قبلا در نقش ایوان حضور داشته است. انگار که این ایوان بخشی از حیاط اندرون را مشخص می‌کرد. اگر از سمت جنوبی همین دهلیز نگاهمان را امتداد دهیم، با بنای مربع شکل سنگی مواجه خواهیم شد. این بنا متعلق به قرن چهارم است.

سپس اتاقی مستطیل شکل و در جهت شرقی غربی به چشم می‌خورد که به دوره ساسانی تعلق دارد. در شمال حرم رواقی یا مسجدی از دوره قاجاریه به چشم می‌خورد. صحن بزرگ‌تر که یک حیاط بیرونی است، در شمال همین مسجد قرار دارد. اتاقک کوچکی برای استراحت زائرین و مهمانان در شمال این صحن احداث شده‌ است.

قبر بی بی شهربانو همسر امام حسین

قدیمی‌ترین کتیبه‌هایی که در رابطه با قبر بی بی شهربانو وجود دارد، نوشته‌های روی صندوق قبر می‌باشد. این نوشته‌ها احادیثی از پیامبر اکرم (ص) هستند. لقب‌های شهربانو نیز روی همین کتیبه‌ها درج شده‌ است. تاریخ آن به سال 888 هجری قمری برمی‌گردد. صندوق روی قبر بی بی شهربانو نیز خودش منبت‌کاری شده‌ است و یک اثر تاریخی محسوب می‌شود.

درب اصلی به سمت قبر نیز منبت‌کاری شده‌ است و به دوران شاه طهماسب برمی‌گردد. درباره علت مرگ بی بی شهربانو روایات زیادی وجود دارد. برخی می‌گویند او در عاشورا همراه همسرش بود و حضور بی بی شهربانو در کربلا را تایید می‌کنند. سپس می‌گویند پس از به شهادت رسیدن امام حسین، ایشان به ایران آمدند.

زمانی که به ری رسیدند و دشمنان در پی ایشان بودند، به قدری خسته بودند که به جای ذکر «یا هو» برای خواندن خدا و طلب کمک، «یا کوه» گفتند. در آن لحظه کوه شکافته شد و او توانست از دست دشمنان به دل کوه پناه برد. اما گوشه‌ای از چارقدش از کوه بیرون ماند. آن‌هایی که به این داستان باور دارند، این لحظه را از معجزات بی بی شهربانو می‌دانند.

اما تاریخ مذهبی ما می‌گوید این فقط یک افسانه است. در واقع بر اساس آموزه‌های دینی شیعیان، امام سجاد هرگز مادر خود را ندیدند. چرا که ایشان در هنگام وضع حمل از دنیا رفتند. تاریخ می‌گوید حادثه عاشورا بازمانده‌ای نداشت. با عقل جور در نمی‌آید که بانو زینب (س) و امام سجاد (ع) در غل و زنجیر باشند و همسر امام حسین به سمت ایران عازم شود و نجات یابد.

امکانات آرامگاه بی بی شهربانو

پایین حرم مغازه‌های سنگی قدیمی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها خوراکی و اسباب‌بازی‌های ساده‌ای برای بچه‌ها تهیه نمایید. بخش‌هایی نیز برای روشن‌کردن شمع در این حرم قرار داده‌اند. در قسمت‌هایی از دیوار، تقاضا شده است که شمعی روشن نشود. در تمام قسمت‌های حرم، سطل زباله قرار داده‌اند. برای حفظ این اثر تاریخی از مردم خواسته‌اند که نظافت آن‌جا را رعایت کنند.

درضمن پایین پله‌های حرم و در پای کوه، فضایی مانند پارکینگ فراهم شده‌ است. مراجعین می‌توانند خودروهای خود را آنجا پارک کنند. اگر در اینترنت به دنبال عکس بی بی شهربانو بگردید، فضای زیبا و تاریخی آرامگاه او را خواهید دید. از این رو بیشتر ترغیب می‌شوید برنامه‌ای برای رفتن و بازدید کردن از آنجا تدارک بینید.

امروزه زنان و دختران، در مراسم نماز بی بی شهربانو به او متوسل می‌شوند تا حاجات خود را از پروردگارشان دریافت نمایند. زیرا او را زنی شجاع و پاکدامن می‌دانند که تنها در میان کوه‌ها خفته ‌است و نزد خدا مقامی والا دارد.

از این که در این مقاله همراه فانزی بودید از شما صمیمانه سپاسگزاریم. اگر تا به حال به زیارت آرامگاه بی بی شهربانو رفته‌اید، نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.