آشنایی با گنبد قابوس (میل گنبد)
گنبد قابوس یا گنبد کاووس استان گلستان، یکی از بناهای تاریخی باقی‌مانده از قرن چهارم هجری است. این برج به عنوان بلندترین بنای آجری جهان شناخته می‌شود که این موضوع اهمیت زیادی دارد. با فانزی همراه باشید تا سایر جذابیت‌های این بنا را بشناسید.
گنبد کاووس، یکی از شهرهای استان گلستان است. جمعیت گنبد کاووس بیش از 155 هزار نفر است و یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران و حتی دنیا در آن قرار دارد. این برج چیزی به جز گنبد قابوس یا میل گنبد نیست. این برج بلند روی یک تپه با ارتفاع 15 متر ساخته شده است. برج به طور کلی دارای 72 متر ارتفاع است که این مقدار با پی آن در نظر گرفته شده‌است. به این برج میل گنبد نیز گفته می‌شود.
در واقع میل‌ها یا منارها، برج‌هایی بوده‌اند که برای راهنمایی مسافران در جاده‌ها ساخته می‌شده‌اند. میل و منار در اصل به معنی محل نور و آتش است. به این صورت که روی تاج برج آتش روشن می‌کرده‌اند تا مسافران بتوانند در زمان‌هایی که نور مهتاب کمتر است یا مه مانع از دیدن مسیر می‌شود، راه را پیدا کنند. پیام دادن با استفاده از آتش نیز یکی از کاربردهای آن بوده‌است. البته در دوره حکومت ساسانی اینگونه برج‌ها آتشگاه محسوب می‌شده‌اند.
موبدان وظیفه داشته‌اند که از آن‌ها نگه‌داری کنند. کاربرد هندسی و نجومی، یکی دیگر از استفاده‌هایی بوده است که از این برج‌ها می‌شده‌است. تقریبا 30 مورد میل در کل ایران وجود دارد. یکی از آن‌ها همین گنبد موجود در شهر گنبد کاووس است. این برج در زمان حکومت شمس‌المعالی، قابوس ابن وشمگیر، یکی از پادشاهان سلسله آل زیار به وجود آمده‌است.
آب و هوای گنبد قابوس گرگان
گنبد کاووس دارای آب و هوایی سرد است. این شهر در استان گلستان قرار دارد و در فصول ابتدایی سال هوایی خنک دارد. البته در فصولی مانند بهار، پاییز و زمستان بارش در این شهر زیاد است. پاییز و زمستان‌های این منطقه هم سرمایی گزنده دارد که این فصول برای مسافرت توصیه نمی‌شود.
معماری گنبد قابوس
قدمت برج قابوس به سال 397 هجری قمری برمی‌گردد. دلیل ساخت برج قابوس بسیار خاص است. برخی از محققین می‌گویند که خود قابوس بند وشمگیر در این برج آرمیده‌است. برخی هم می‌گویند که این برج در واقع رصدخانه‌ای بوده است که به دستور وی ساخته شده‌است. یکی از افتخاراتی که در مورد این برج وجود دارد، شناختن آن به عنوان بلندترین برج آجری جهان است. داخل گنبد قابوس نیز یک فضای خالی استوانه‌ای بزرگ وجود دارد.
با تحقیق درباره برج قابوس گنبد کاووس به نتایجی شگفت‌انگیز خواهیم رسید. معماری برج گنبد کاووس تلفیقی از معماری خراسانی و رازی می‌باشد. در واقع این برج جزو اولین بناهایی است که به سبک رازی ساخته شده‌است. بهترین آجر با کیفیتی عالی در کنار ساروج برای ساخت این برج به کار رفته‌است. میل گنبد دارای یک پایه با ارتفاع 15 متر است که به صورت یک سرداب می‌باشد.
متاسفانه کف سرداب، توسط جویندگان گنج در گنبد کاووس تخریب شده‌است. ساقه برج به شکل استوانه‌ای می‌باشد. البته پشت‌بندهایی به شکل مثلث در اطراف آن قرار دارد. این پشت‌بندها که 10 مورد هستند، از پایه پایین برج تا قبل از گنبد ادامه می‌یابند. فاصله این پشت‌بندها کاملا یکسان است. سرپوش میل یا گنبد آن به شکل یک مخروط با شیب زیاد می‌باشد. این مخروط شیب نسبتا زیادی دارد و دارای 2 پوسته می‌باشد.
یک گنبد درون پوسته بیرونی قرار دارد که به شکل یک نیم تخم مرغ می‌باشد. مصالح به کار رفته در پوسته زیرین، آجر معمولی می‌باشد. پوسته خارجی با استفاده از آجرهای کفشکی ساخته شده‌است. این آجرها قرمزرنگ و به صورت دنباله‌دار هستند. یک روزنه در در بخش شرقی میل گنبد قرار دارد. انعکاس صدا در برج قابوس هم یکی دیگر از موارد جالب در مورد این بنای تاریخی است. با دیدن پلان گنبد قابوس می‌توان به شگفتی‌های بی‌نظیر این برج پی برد.
اهمیت برج در دنیای معماری
معماری گنبد قابوس گلستان چنان بی‌نظیر است که در یک نظرسنجی بین‌المللی، اکثر معماران آن را ستوده‌اند و آن را جزو بهترین سازه‌های دست بشر دانسته‌اند. این موضوع را می‌توان با توجه به استحکام برج و عدم استفاده از هیچ‌گونه استوارکننده توجیه کرد. در واقع گنبد کاووس در نوع خود بی‌نظیر است. چرا که هزار سال است که سالم باقی مانده‌است و حتی 2 زلزله با شدت بیش از 6 ریشتر را تحمل کرده‌است.
میل گنبد در طول این هزار سال 3 بار مرمت شده‌است. آخرین تعمیرات مربوط به سال 1349 بوده‌است. شاید فکر کنید که در آن روزگار این برج مرتفع چطور ساخته شده‌است. واقعیت این است که خاک‌هایی که مانند تپه در اطراف این برج قرار دارد، در واقع به عنوان بست برای ساخت بنا (قبل از اتمام آن) استفاده می‌شده‌است.
این خاک پس از اتمام کار در اطراف بنا پخش شده‌است. معمار گنبد قابوس چنان باهوش بوده‌است که این بنا را به این صورت مستحکم ساخته‌است. وی پیکره را بیش از حد قطور نساخته‌است و با این حال با استفاده از ترک‌های مثلثی شکل، مقاوم‌سازی آن را تکمیل کرده‌است.
کتیبه‌های گنبد قابوس
دو کتیبه به خط کوفی روی دیوار این برج مرتفع دیده می‌شود. این کتیبه‌ها شامل چنین مضامینی هستند: ” به نام خداوند بخشاینده مهربان. این قصر عالی متعلق به امیر شمس المعالی قابوس بن وشمگیر است که در زمان حیات خود در سال 397 هجری قمری مصادف با 997 میلادی امر به بنای آن نموده است.”
یکی از این کتیبه‌ها در ارتفاع 8 متری برج و دیگری زیر گنبد برج قرار دارد. این کتیبه‌ها به صورت یک کمربند دورتادور برج را دربرگرفته‌اند. همچنین در بالای درب ورودی میل یک طاق مقرنس‌کاری‌شده دیده می‌شود. محققان می‌گویند که این طاق جزو اولین نمونه‌های تاریخی مقرنس می‌باشد.
دیدنیهای گنبد کاووس
یکی از دیدنیهای جذاب این شهر، همین گنبد با ابهت و چشم‌گیر است. همچنین در اطراف میل گنبد، پارک قابوس یا باغ ملی وجود دارد. می‌توانید از محوطه سرسبز این قسمت برای استراحت و لذت بردن از طبیعت استفاده کنید. شهرداری اقدام به بهتر کردن این محوطه کرده‌است و آن را برای عزیزان گردشگر زیباتر کرده‌است.
می‌توانید روی چمن‌های نزدیک این برج بنشینید و نقاشی برج قابوس را بکشید. همچنین در سفر خودتان از دیدنیهای دیگری مثل روستای آق بند، تالاب آلاگل، دریاچه مصنوعی گنبد کاووس، امامزاده یحیی بن زید، تالاب آلماگل، زیارت خالد نبی و دریاچه سد گلستان دیدن کنید.
سوغات گنبد کاووس
اگر به این شهر زیبا و به دیدن میل گنبد رفتید، حتما سوغاتی‌های آن را هم تهیه کنید. خوراکی‌های خوشمزه‌ای مثل حلوای آماج، سرغربیلی، جزحلوا، نان پادرازی و همچنین ماهی خاویار در این شهر وجود دارد. همچنین صنایع دستی زیبایی مانند قارچین، قالیچه و پشتی در این منطقه تولید می‌شود که می‌تواند یادگاری خوبی باشد.
بهترین زمان برای رفتن به گنبد کاووس
در هر زمان که به این شهر بروید، می‌توانید از زیبایی‌های برج و سایر بخش‌های شهر استفاده کنید. اما بهتر است که در فصول بهار و تابستان به استان گلستان و شهر گنبدکاووس بروید. پاییز و زمستان این منطقه سرد است و شاید برای گشت و گذار مناسب نباشد. این بنا هر روز از ساعت 8:30 الی 20 شب باز می‌باشد.
متشکریم که با فانزی همراه بودید و عکس های گنبد قابوس را مشاهده کردید. امیدواریم از این مقاله استفاده کرده باشید. تا به حال به شهر گنبد کاووس سفر کرده‌اید؟ اگر تجربه‌ای از این سفر دارید، با ما به اشتراک بگذارید.
پیشنهاد فانزی برای افرادی که به گنبد کاووس گرگان مراجعه می‌کنند:
این افراد می‌توانند از منطقه ناهارخوران، جنگل توسکستان، جنگل قرن آباد، جنگل قرق، سد و آبشارهای نومل، روستای زیارت، چشمه تقرتپه، دریاچه توشن، جنگل رنگو و… بازدید کنند.