مدرسه شوکتیه یا مدرسه شوکتی یکی از آثار تاریخی شهر بیرجند دراستان خراسان جنوبی می باشد. این مدرسه زیبا و تاریخی سومین مدرسه ایرانی است که به شیوه جدید به دانش آموزان خود آموزش می داد.

ساختمان مدرسه شوکتیه از محل موقوفات امیر اسماعیل خان معروف به شوکت الملک اول توسط محمد ابراهیم خان علم یا شوکت الملک دوم، پدر اسدالله علم در سال 1308 هجری قمری به دست هنرمندان و استادان یزدی شروع به ساخت شد. ساخت مدرسه شوکتیه در سال 1312 هجری قمری به پایان رسید.

تاریخچه:

بنای مدرسه شوکتیه بیرجند به مدت چهار سال از سال 1308 الی 1312 هجری قمری تحت عنوان حسینه شوکتیه توسط شوکت الملک دوم ساخته شد. در ماه ذی الحجه سال 1326 هجری قمری برابر با 1282 هجری خورشیدی به مدرسه تبدیل شد.

بعد از مدرسه عالی دارالفنون و مدرسه ابتدایی رشیدیه تبریز، مدرسه شوکتیه بیرجند سومین مدرسه از نوع مدارس جدید در کشور ایران می باشد که به دنبال آن مدارس دشت بیاض نهبندان، سربیشه، خوسف و دبستتان دخترانه شوکتی احداث شد.

در زمان انقلاب مشروطیت امیر اسماعیل خان شوکت الملک که فرزندی نداشت یک سوم مال خود را وقف امور خیریه کرد و مسئولیت آن را به برادر کوچکش محمد ابراهیم خان واگذار نمود.

محمد ابراهیم خان بعد از سفر به تهران و آشنا شدن با اقدام امیرکبیر برای ساخت دارالفنون، تصمیم به ساخت مدرسه ای مشابه در سال 1325 هجری قمری، در بیرجند تأسیس در محل حسینه شوکتیه نمود.

محمد خان برای تشویق مردم بی بضاعت به تحصیل کمک های نقدی و کالاهایی را در نظر گرفت. آیت الله شیخ هادی هادوی که یکی از علمای معروف آن زمان بود، با فرستادن پسر خود به مدرسه در ذهن مردم اثر عمیقی برجای گذاشت و باعث رونق مدرسه شوکتیه شد.

معماری:

مدرسه شوکتیه به سبک معماری کویری ایران به صورت چهار فصل ساخته شده است که از یک فضای مرکزی به صورت حیاط و بخشی پیوسته دور تا دور آن تشکیل شده است.

حیاط مدرسه بخش بزرگی را از بنا در برمی گیرد. حیاط آن آجر فرش می باشد و در میان آن حوضی زیبا قرار دارد که در وسط آن سکویی به ارتفاع 30 سانتی متری قرار دارد. در ورودی بنا با طاق جناقی و تزئیناتی مقرنس می باشد.

مدرسه شوکتیه بنایی تک ایوانی است، که ایوان آن بلند و زیبا اسو این بنا دارای هشتی، دهلیزها، ایوان، حجره هایی در اطراف حیاط، شاه نشین، حمام می باشد.