کوه خواجه از سنگ های بازالتی سیاه رنگ تشکیل شده و ارتفاعی معادل 609 متر از سطح دریا دارد که در هنگام پرآبی چون جزیره ای کوچک در میان هیرمند رخ نمایی می کند. روی کوه آثار باستانی مختلفی وجود دارد که به دوره های تاریخی متفاوتی مربوط می شوند.

نام کوه خواجه برگرفته شده از نام خواجه مهدی است که از علاقه مندان علوی بوده و آرامگاه ایشان بر بلندای این کوه قرار گرفته است. کوه نور، موعود و باطنی از دیگر نام های این منطقه هستند.

تاریخچه

یکی از بناهای مهم این محل، آتشکده ای تاریخی است که زمان ایجاد آن به سده یکم پس از میلاد باز می گردد. این آتشکده یک تالار مرکزی در وسط، و راهروهایی در اطراف دارد که سرانجام به ورودی آن ختم می شوند. علاوه بر این، ویرانه هایی هم در اطراف دیده می شود که به دوره های تاریخی ساسانی و اشکانی باز می گردد. از سایر بناهای موجود در کوه خواجه، می توان به کاخی اشاره داشت که به دوره ساسانی باز می گردد. در بخش جلوی این کوه، معبدی خشتی مربوط به دوره های قبل از اسلام قرار گرفته، که به چهل گنجه شهرت دارد.

از آثار دیگر که تاریخ آن به پسا اسلام بر می گردد می توان به آرامگاه خواجه مهدی بن محمد بن خلیفه اشاره کرد که در کنار زیارتگاه های دیگری مانند خواجه قلتان و … قرار دارد. سایر آثار موجود روی تپه مربوط به قوم سکاها می باشد.

کوه خواجه که کوه اوشیدا نیز نامیده می شود، بزرگ ترین معماری خشتی باقی مانده از دوره پارتیان می باشد که در منطقه سیستان قرار دارد. علاوه بر این، این کوه کلکسیون بی مثالی از آثار دوره های اشکانی و ساسانی و همچنین اسلامی به شمار می آید. قدیمی ترین آثارشناسایی شده در این کوه به دوره هخامنشیان باز می گردد.

نقاشی دیواری سه مغ یا سه پادشاه، نقش خدای “اوروس” خدای پیروزی سوار بر اسب، نقش شاه و ملکه و تصاویری از بزرگان پارتی و برج و باروهای قلعه نیز از نقوش اصلی این بنای به جای مانده از این تمدن عظیم ایرانی است.

کوه خواجه برای پیروان ادیانی مانند اسلام و مسیحیت و زرتشت مقدس و با اهمییت است. اهمییت این کوه برای مسلمانان به سبب وجود آرامگاه خواجه مهدی، قبرستانی از دوره اسلامی، اتاق بی باد و … می باشد، که هر ساله افرادی به مناسبت های مختلف به قصد زیارت به این مکان قدم میگذارند.

کوه خواجه برای نخستین بار توسط اورل اشتاین باستان شناس بریتانیایی شناسایی و کشف شد. به دنبال او پروفسور هرتسفلد آلمانی طی سال های 1925 تا 1929 به کاوش در آثار این کوه پرداخت و سرانجام مطالعات او در کتابی به نام ایران در شرق باستان به رشته نگارش درآمد.

در سال 1370، میراث فرهنگی به بررسی و نقشه برداری از آثار کوه خواجه پرداخت و بعد از کاوش های مختلف در این منطقه آثار مربوط به یازده دوره تاریخی مختلف کشف شد. این منطقه عظیم تاریخی که به مرور با به خشکی درآمدن هامون رو به تخریب قرار گرفته، سرانجام در سال 1345، توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 540 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

چرا برویم؟

برای مشاهده کلکسیونی از آثار تاریخی دوره های مختلف ایران و آشنا شدن با تمدن چندین هزار ساله ایران و همچنین سیستان و بلوچستان گزینه ای مناسب تر از این منطقه بی مانند وجود ندارد. صد حیف که این منطقه به دلیل عدم وجود زیر ساخت های مناسب گردشگری هنوز آنطور که باید به آن توجه نشده و از تمام ظرفیت موجود آن بهره گرفته نشده است.